Abunde kaj redunde

Fülszöveg

JOSEF RUMLER
KONCEPTO PRI LA DIVERSAJ STILOJ KAJ GIA APLIKO AL LA ESPERANTA LEKSIKO
enkonduke
La centenario de esperanto liveras al ni okazon primediti la evoluon de fii unika lingva fenomeno. Esperanto evoluas. Kaj tio ne restas sen sekvoj por gi. Certe ne unu sola, sed la plej evidenta trajto de gia evoluo estas la kresko de la vortprovizo. Komparu nur la unuan universalan vortareton fundamentan kun la Plena ilustrita vortaro kaj gia neoficiala suplemento — Neulogisma glosaro. Tainen per tio la leksika evoluo ne finigas. Male. Öi plu disvolvigas. El origine kabineta projekto kaj propagandisme limigita helplingva minimumo gi trans-formigas al vivanta, multflanke, kvankam ankoraü ne Ciuflanke funkcianta lingvo. Por plenumi la taskojn de homa lingvo gi plu kaj pli tendencas kovri per sia leksiko la tutan universon. La lingvo de la teknike kaj science evoluinta socio ne povas ekzisti precipe sen plena apliko de internaciaj vortoj, kiuj nian nun-tempan mondon en la plejmulto de... Tovább

Fülszöveg

JOSEF RUMLER
KONCEPTO PRI LA DIVERSAJ STILOJ KAJ GIA APLIKO AL LA ESPERANTA LEKSIKO
enkonduke
La centenario de esperanto liveras al ni okazon primediti la evoluon de fii unika lingva fenomeno. Esperanto evoluas. Kaj tio ne restas sen sekvoj por gi. Certe ne unu sola, sed la plej evidenta trajto de gia evoluo estas la kresko de la vortprovizo. Komparu nur la unuan universalan vortareton fundamentan kun la Plena ilustrita vortaro kaj gia neoficiala suplemento — Neulogisma glosaro. Tainen per tio la leksika evoluo ne finigas. Male. Öi plu disvolvigas. El origine kabineta projekto kaj propagandisme limigita helplingva minimumo gi trans-formigas al vivanta, multflanke, kvankam ankoraü ne Ciuflanke funkcianta lingvo. Por plenumi la taskojn de homa lingvo gi plu kaj pli tendencas kovri per sia leksiko la tutan universon. La lingvo de la teknike kaj science evoluinta socio ne povas ekzisti precipe sen plena apliko de internaciaj vortoj, kiuj nian nun-tempan mondon en la plejmulto de etnaj lingvoj jam gisdetale kaj pli men idente indikis. Tio koncernas la plej ekzaktan semantikan karakteron de fakaj — scien-caj viortoj — terminoj. Dum en kutima konversacio la gistiugrada precizo ne estas bezonata.
Oo la diversaj taskoj de la lingvo postulas diversajn stokojn da vortoj, diversan elekton kaj aplikon de la vortoj ene de koncerna teksto. La artliteratura lingvajo de la moderna homo ne povas vive pulsi sen abundo da sinonimoj, kiuj ebligas adekvate esprimi la ricecon de la pensoj, sentoj kaj rilatoj de la nuna homaro. Trafoliumante la esperantan literaturon de la lastaj jaroj, ni konstatas, ke multaj poziciajoj en gi ne estas verkitaj en normala, kutima lingvo. Sur la pagoj de niaj novaj libroj, libretoj, revuoj, literaturaj suplementoj promenas vortoj, kun kiuj uni en ciutaga esperanto ne renkontigas. Laű la aldonitaj glosoj ni povas facile ekkoni, ke la majoritato de vortoj nove enkondukitaj estas guste la tiel nomataj sinonimoj, do vortoj el la vidpunkto de la enhavo mem propre senbezonaj, nenecesaj. Bedaürinde multaj esperantistoj gis nun ne ekkomprenis tiun ci fakton kiel sekvon de lingva evoluo, sekvon de la procezo de interna leksika diferencigo de nia lingvo laű diversaj funkcioj, kiujn la lingvo plenumas. Estas grava mis-kompreno, kiam ili párolás pri la sinonimoj en esperanto kiel pri vortoj ne nur neutilaj, sed rekte forigindaj, ja forigendaj. Ili ne ekkomprenis, ke la sama legeco, kiu validas generale en ciuj etnaj lingvoj, devas tute logike validi por esperanto kiel pli kaj pli egalrajta partnero de la lingvoj naciaj kaj por la maturiganta arta literaturo internacilingva, kiel konkrété dokumentas nia nuntempa esperanta literaturo.
Por prilumi la procezon, kiu en esperanto guste nun okazas, mi provas uzi la spertojn el lingvistika analizo de analoga problemaro en la nuntempaj lingvoj naciaj. Mi substrekas: problemaro ne adekvata, sed nepre analoga. Jen la t. n. koncepto pri la diversaj stiloj enkadre de unu lingvo kaj gia apliko al esperanto. Jen la koncepto pri la elekto de vortoj laü diversaj funkcioj de la lingvo generale kaj gia adapto al specifaj kondicoj de nia lingvo internacia.
Lapidara formulo de la cefa principo de leksika elekto povas teksti: Dum por stilo komuna validas la devizo „necese kaj sufice" kaj en stilo faka regas la devizo „koncize kaj precíze", en arta stilo funkcias la regulo „abunde kaj redunde".
Kaj la semantika rolo de la vorto en esperanto? En la komuna stilo estas la signifo de la vorto kunmetita el la signifoj de giaj unuopaj partoj, t. e. radikoj, prefiksoj, sufiksoj kaj finajoj rilale al komunika funkció de la teksto. En la faka stilo responde al gia intelekta funkció estas la vorto nedismetebla monolita tuto kun difinebla signifo de preciza termino. En la arta stilo koresponde kun gia dominanta estetika funkció (poezio, fikcia prozo, eseo) decidas pri la definitiva signifo de la vorto ne nur gia leksika signifo, sed precipe kaj prefere gia poziciu kaj rolo en la arta kunteksto, inkluzive gian fizionomion materian.
Jen escr.cc la cefa temo de konsideroj, kiuj sekvas. Vissza